Brak kontaktu z rówieśnikami

Już w czasach starożytnych myśliciele wiedzieli, iż człowiek jest zwierzęciem stadnym – jedynymi ludźmi, którzy według Arystotelesa mogli poradzić sobie z życiem z dala od innych, byli filozofowie oraz… szaleńcy. Choć twierdzenie to może się wydawać kontrowersyjne czy nawet zabawne, nie można nie przyznać owej intuicji racji bytu. Każdy z nas potrzebuje innych ludzi – ich wsparcia, akceptacji, szacunku, bliskości… Dzieci nijak się od nas w tym zakresie nie różnią. Tak więc w sytuacji, gdy nie mają kontaktu z rówieśnikami, pojawia się wielki problem.

Brak kontaktu z rówieśnikami – zarys problemu

Dzieci już od najmłodszych lat poszukują kontaktu z rówieśnikami, co jasno dostrzegalne jest np. w grupach przedszkolnych. Niekiedy jednak owego kontaktu wciąż im brakuje – w przedszkolu nie mają się z kim bawić, po szkole spędzają czas same, nikt ich nie odwiedza, nie mają z kim odrabiać lekcji etc. Jeśli dziecko nie opowiada o przedszkolnych czy szkolnych kolegach i koleżankach, z nikim się nie umawia, jest małomówne i niechętnie wychodzi z domu, bardzo prawdopodobne jest, iż nie nawiązuje prawidłowych i charakterystycznych dla swego wieku relacji interpersonalnych. Zrozumienie problemu oraz podjęcie odpowiednich kroków przez jego opiekunów jest wówczas konieczne.

Brak kontaktu z rówieśnikami – przyczyny

Dziecko może nie utrzymywać relacji z rówieśnikami z bardzo wielu powodów, np. dlatego, że:

jest zbyt nieśmiałe, by zainicjować kontakt
ma niskie poczucie własnej wartości
boi się odrzucenia
nie potrafi odnaleźć się w innym niż dom rodzinny środowisku
zostało wcześniej źle potraktowane przez rówieśników lub dorosłych
nie miało kontaktu z innymi dziećmi przez zbyt długi czas.

To tylko przykładowe sytuacje, w których dziecko może mieć problem z nawiązywaniem kontaktu z innymi. Największą rolę zdaje się tu mieć nieśmiałość oraz brak pewności siebie czy poczucia własnej wartości – łączą się one często z innymi wymienionymi tu powodami, tzn. są ich skutkiem (i zarazem przyczyną problemów innej natury). Pamiętajmy, iż niechęć dziecka do nawiązywania kontaktów może brać się tak z jego doświadczeń, jak i temperamentu czy osobowości.

Brak kontaktu z rówieśnikami a poczucie własnej wartości

Często zdarza się, iż, jak to zostało wspomniane, przyczyną braku kontaktu dziecka
z rówieśnikami jest jego zaniżone poczucie własnej wartości. Jeśli dziecko nie wierzy w siebie, nie ma ochoty nawiązywać relacji, gdyż boi się negatywnych ocen, nie jest w stanie poradzić sobie z wizją ewentualnej krytyki, nie chce zostać odrzucone (pomimo tego, iż w pewnym sensie uważa, że na to zasługuje) etc. Wówczas to zachowanie oraz działania samego dziecka stanowią bezpośrednią przyczynę jego problemu. Jeśli jednak mówimy o poczuciu własnej wartości dziecka oraz konsekwencjach, jakie niosą za sobą zaburzenia na tym polu, nie możemy nie wspomnieć o sytuacji, w której dziecko ma o sobie mniemanie nie zbyt niskie, lecz zbyt wysokie…

Dziecko może nie utrzymywać kontaktu z innymi bądź dlatego, iż boi się w daną relację zaangażować, bądź dlatego, iż nie chce tego zrobić druga strona owej relacji. Tak bywa stosunkowo często w przypadku dzieci, których samoocena jest zbyt wysoka, tj. tych, które starają się podporządkować sobie innych, którym zawsze wydaje im się, że mają rację, które nie potrafią przegrywać, nie potrafią się dzielić, obrażają innych (gdyż uważają ich za gorszych od siebie) etc. Skrajni egoiści mogą mieć w życiu wiele problemów na polu międzyludzkich więzi. O ile w świecie dorosłych często związani jesteśmy kurtuazyjnymi relacjami, z których z różnych powodów nie możemy w pełni zrezygnować, o tyle dzieci tego typu problemów nie mają.
W relacjach między sobą działają intuicyjnie – albo darzą kogoś sympatią, albo nie. Wiecznie naburmuszone i traktujące innych z góry dzieci mogą okazać się zbyt antypatyczne, aby móc znaleźć przyjaciół.

Brak kontaktu z rówieśnikami a odrzucenie przez grupę rówieśniczą

Choć dzieci nawiązują relacje w sposób zupełnie naturalny i afektywny, niekiedy nie są wolne od funkcjonujących w danym społeczeństwie stereotypów i uprzedzeń (mowa tu szczególnie o starszych dzieciach). O ile faktycznie mogą, szczególnie w okresie wieku przedszkolnego, wykluczać z grupy zapatrzonych w siebie narcyzów, o tyle z czasem powodów do odrzucania potencjalnych przyjaciół robi się znacznie więcej.
Są to np. gorsze warunki materialne i bytowe, w których żyje dane dziecko, jego kolor skóry, wyznanie, stan zdrowia etc. Niekiedy zdarza się i tak, że dziecko zostaje odrzucone przez rówieśników z powodów znanych tylko im – znanych lub nie, gdyż może być to równie dobrze czysty przypadek. Dlatego właśnie tak ważne jest baczne obserwowanie naszego dziecka. Brak przyjaciół nie zawsze jest jego własnym wyborem – może być do takiego stanu rzeczy zmuszone. Ta druga sytuacja wydaje się jeszcze bardziej dramatyczna w skutkach.

Brak kontaktu z rówieśnikami – skutki

Relacje z rówieśnikami są ogromnie ważne w kontekście rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka (socjalizacji). Gdy owego kontaktu brakuje, to przede wszystkim właśnie te dwie rozwojowe płaszczyzny cierpią najbardziej. Pamiętajmy, iż dziecko już w wieku przedszkolnym zaczyna nawiązywać pierwsze przyjaźnie – uczy się dzielić, ufać, okazywać emocje (tak pozytywne, jak i negatywne (te drugie w sposób społecznie akceptowalny)), budować międzyludzkie więzi, przestrzegać panujących w grupie zasad etc. Wyniesiony z przedszkolnych lat bagaż doświadczeń pomaga mu kontynuować rozwój społeczny na dalszych etapach edukacji i, ogólnie rzecz biorąc, życia. Deficyty na tym polu przekładają się bardzo negatywnie na dalsze umiejętności dziecka z zakresu budowania relacji interpersonalnych. Niestety, im dłużej będzie ono borykać się ze swym problemem, tym ciężej będzie mu się go pozbyć. Dojmujące poczucie osamotnienia będzie negatywnie wpływać na jego psychikę, wywołując frustrację, agresję, depresję, niszcząc jego poczucie własnej wartości etc., a brak poczucia przynależności do grupy może przerodzić się w przejawianie zachować aspołecznych. Dziecko, które już od najmłodszych lat nie ma kontaktu z rówieśnikami, prawdopodobnie nie poradzi sobie z funkcjonowaniem w grupie w szkole podstawowej i na dalszych etapach edukacji. Emocjonalna bliskość łącząca je jedynie z jego opiekunami przełoży się za to na szeroko rozumianą niesamodzielność.

Dzieci, które nie mają kontaktu z rówieśnikami z powodu odtrącenia wynikającego z ich egoistycznego i roszczeniowego nastawienia do świata, mogą natomiast budować w sobie poczucie własnej wyższości i, z biegiem czasu, zacząć celebrować własną alienację, która będzie w ich mniemaniu jedynie potwierdzać ich szeroko rozumianą dominację nad resztą społeczeństwa. Jest to oczywiście zagrożenie dla emocjonalnej i społecznej stabilności takiej jednostki (zakładając, iż nie pojawi się w niej chęć do zachowań przemocowych – wówczas postawa ta stanowi również zagrożenie dla innych).

Warto również zwrócić uwagę na pośrednie skutki braku utrzymywania kontaktu z rówieśnikami przez dziecko. I tak, dziecko, które nie ma w grupie rówieśniczej przyjaciół, może mieć problemy z rozwojem mowy, gdyż jego możliwości werbalnego kontaktu są ograniczone (oczywiście rodzice mogą owe straty zrekompensować, niemniej nie zawsze im się to udaje i nie zawsze wiedzą, iż jest to konieczne). Poza tym z powodu wyobcowania może ono również zacząć unikać zajęć sportowych czy artystycznych etc., a także, na dalszych etapach edukacji, nawet zwykłych zajęć szkolnych. Zresztą, nawet jeśli nie zacznie wagarować, prawdopodobne jest, iż nie będzie radzić sobie w szkole tak dobrze, jak robią to dzieci, które mają przyjaciół – badania wskazują, iż dzieci prowadzące samotniczy tryb szkolnego życia osiągają gorsze wyniki w nauce, niechętnie zgłaszają się do tablicy, gorzej radzą sobie z realizowaniem projektów przygotowywanych w grupach etc.

Brak kontaktu z rówieśnikami – jak pomóc własnemu dziecku?

Aby móc pomóc dziecku, które nie nawiązuje relacji z innymi, należy najpierw dokładnie poznać przyczynę takiego stanu rzeczy – bez tego podejmowanie konkretnych kroków jest niemożliwe. Niemniej, istnieją pewne wspólne wszystkim partykularnym przypadkom zasady, które wprowadzić w życie można niezależnie od tego, czy nasze dziecko radzi sobie ze zdobywaniem szkolnych znajomych, czy nie. Przede wszystkim pamiętajmy o tym, że nasza pociecha musi czuć się kochana i nie tylko akceptowana, ale i doceniana. Zdrowe stosunki panujące w domu rodzinnym przekładają się na poczucie własnej wartości dziecka. Jednym z najważniejszych wyzwań, jakim czoło stawić muszą rodzice, jest nauczenie dziecka szacunku do innych. To jasne, iż dla każdej matki czy dla każdego ojca to właśnie ich dziecko jest najważniejsze i najlepsze na świecie – o czym zresztą maluch powinien wiedzieć. Mówienie mu tego i sprawianie, iż może on to odczuć, musi mieć na tyle adekwatną formę, by dziecko nie zaczęło traktować innych z góry.

Szczęśliwe dziecko łatwiej nawiązuje relacje z innymi. Nie tylko dlatego, iż jest stabilne emocjonalnie, lecz też dlatego, iż tryska optymizmem i często się uśmiecha. No właśnie, uśmiech zdaje się przyciągać ludzi niczym magnes – tak dorosłych, jak i dzieci. Każdy przecież woli obrać się w towarzystwie „dobrych duchów” niż malkontentów.

Bardzo ważnym czynnikiem sprzyjającym nawiązywaniu przez dzieci znajomości jest realizowanie przez nich ich zainteresowań. Wspólne pasje łączą dorosłych, a więc czemu nie miałyby łączyć i maluchów? Kółka plastyczne, matematyczne, zajęcia sportowe, taneczne, muzyczne… – to właśnie tam najmłodsi spotykają przyszłych przyjaciół, często takich na całe życie!

Pamiętajmy, iż w dużej mierze to właśnie rodzice odpowiedzialni są za nauczenie dziecka podstaw potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania w grupie rówieśniczej. To oni muszą wyrobić w nim rudymentarne poczucie odpowiedzialności za swe czyny i słowa, wpoić mu szacunek do drugiego człowieka i nauczyć je cieszyć się kontaktem z nim, pokazać, czemu jest tak ważny i tak potrzebny. Dbajmy więc o rozwój społeczny naszych dzieci – to jedna z najlepszych rzeczy, jakie możemy dla nich zrobić, gdyż od naszego powodzenia na tym polu zależy bardzo wiele aspektów ich przyszłego życia.

Brak kontaktu z rówieśnikami a terapia metodą A. Tomatisa

Trening słuchowy prowadzony w ramach terapii metodą A. Tomatisa jest niezwykle skuteczny w zakresie budowania w dzieciach tak chęci, jak i zdolności do nawiązywania kontaktów w grupie rówieśniczej. Dzięki niemu dzieci otwierają się na innych, uczą się ich słuchać i lepiej wyrażać własne myśli i emocje, a więc lepiej się komunikować, co jest przecież podstawą każdej interpersonalnej relacji. Poza tym dodaje on dzieciom pewności siebie, co przekłada się na pojawienie się u nich odwagi do inicjowania znajomości (dzieci nie boją się podchodzić do innych i przedstawiać się, prosić o pomoc, pytać o zdanie etc.). Warto również zwrócić uwagę na to, iż dzięki metodzie A. Tomatisa dzieci lepiej panują nad swoimi emocjami, a więc pomaga im ona przełamać strach przed odrzuceniem czy brakiem akceptacji, a także, jeśli wykazują one skłonności do zachowań agresywnych i nie panują nad złością, zachować spokój i stać się bardziej przyjacielsko i koncyliacyjnie nastawionymi do świata.