Zespół Aspergera

Zespołem Aspergera (ZA) określa się zaburzenia przyjmujące formę tych autystycznych, aczkolwiek mniej nasilonych. Występuje on jednak znacznie częściej (nawet około 5-6 razy) niż autyzm „klasyczny”. Choć ZA został uznany za jednostkę chorobową relatywnie niedawno, tj. w połowie lat osiemdziesiątych, dziś już bardzo dobrze wiemy, iż wymaga on odpowiedniej terapii, bez której cierpiące na niego osoby nie będą w stanie dobrze funkcjonować.

Zespół Aspergera a autyzm

Zespół Aspergera to choroba, której istotą są przede wszystkim funkcjonalne zaburzenia autystyczne. Objawia się znacznym zmniejszeniem kompetencji chorego na polu komunikacji interpersonalnej, umiejętności społecznych, językowych etc. Tak jak „klasyczny” autyzm, ma podłoże neurologiczne, niemniej, pomimo silnych związków tych dwóch jednostek chorobowych, koniec końców, bardzo się one od siebie różnią.

Jak zostanie to dalej wykazane, objawy Zespołu Aspergera w dużej mierze przypominają te, o których mówi się w kontekście autyzmu. [Więcej o autyzmie] Warto jednak zaznaczyć, iż Zespół Aspergera jest zaburzeniem wyraźnie łagodniejszym od tego drugiego. Cierpiące na ZA dzieci zwykle mogą nauczyć się normalnie porozumiewać z rówieśnikami i nie tylko, pomimo pierwotnych deficytów na tej płaszczyźnie. Wykazują również znacznie więcej chęci do tego kontaktu niż dzieci autystyczne.

Kolejną cechą, która odróżnia autyzm od Zespołu Aspergera jest to, iż dzieci dotknięte tym pierwszym schorzeniem wykazują obsesyjne zainteresowanie wybranymi przedmiotami, podczas gdy ZA charakteryzuje zainteresowanie danymi zagadnieniami, np. matematycznymi, czytaniem etc. Stąd właśnie ZA w pewien sposób predysponuje do zgłębiania wielu dziedzin wiedzy i specjalizowania się w nich.

Rozróżnienie między tymi dwoma chorobami jest bardzo ważne – choć, faktycznie, nie zawsze możliwe. Do jednoznacznego stwierdzenia, z którą ma się do czynienia w danym przypadku, tj. stwierdzenia, na które zaburzenie cierpi dane dziecko, potrzebna jest specjalistyczna (opisana dalej) diagnostyka.

Zespół Aspergera – przyczyny

Choć etiologia Zespołu Aspergera nie została jak dotąd w pełni poznana i zrozumiana, za jego przyczyny uznaje się defekty neurologiczne o podłożu:

– genetycznym

– infekcyjnym (np. toksoplazmoza)

– chorobowym (np. dziecięce porażenie mózgowe).

Co więcej, ryzyko ZA zwiększone jest u dzieci spłodzonych przez mężczyzn po 40. roku życia, a także w przypadkach, gdy w czasie porodu dzieci narażone były na jakieś urazy czy niedotlenienie skutkujące uszkodzeniem centralnego układu nerwowego. Statystyki pokazują, iż ZA znacznie częściej dotyka chłopców.

Zespół Aspergera – objawy

Objawy zespołu Aspergera u dzieci to m.in.:

– ograniczona gestykulacja lub jej brak

– niezdolność do dzielenia wspólnego pola uwagi

– ograniczone działania komunikacyjne (reagowanie na imię, proszenie, wskazywanie palcem, zadawanie pytań etc.) oraz opóźniony rozwój mowy

– napady złości, skłonność do zachować quasi-agresywnych

– fiksacje

– niechęć do zmian w czynnościach rutynowych

– niepełna koordynacja ruchowa

– upodobanie do zachowań powtarzalnych

– niezdolność do zabaw symbolicznych

– niezdolność do odczytywania mowy ciała

– częste wpatrywanie się w jeden wybrany punkt

– unikanie kontaktu wzrokowego z innymi

– zwiększona wrażliwość na bodźce słuchowe (głównie hałas) oraz ostre światło

– wypowiadanie na głos myśli (monologizowanie)

– nieestetyczny charakter pisma.

Rodzice oraz opiekunowie dzieci wykazujących tego typu zachowania powinni zgłosić się z maluchem do specjalisty. Oczywiście wypisane wyżej objawy nie zawsze muszą świadczyć akurat o Zespole Aspergera, niemniej, na wszelki wypadek, zawsze lepiej jest sprawdzić, co jest przyczyną danych zaburzeń, aby móc w porę dziecku pomóc.

Zespół Aspergera u nastolatków

Zespół Aspergera u nastolatków daje podobne objawy do tych, o których mowa była w poprzednim akapicie. Warto jednak zauważyć, iż niektóre z nich na dalszym etapie życia przybierają na sile, a inne na niej tracą. Zachowanie nastolatków z ZA determinuje również nie tylko sama choroba, ale i płynące z niej konsekwencje psychologiczne czy społeczne.

Cierpiący na Zespół Aspergera wykazują silne upodobanie do czynności rutynowych oraz powtarzalnych. W pewnym sensie przekłada się to też na zakres ich zainteresowań. Ten jest w przypadku ZA zwykle bardzo wąski. Zauważyć to można szczególnie właśnie w przypadku dzieci starszych i nastolatków, gdyż to dopiero na tym etapie zaczynamy kształtować swe pasje oraz odnajdywać pola, na których będziemy chcieli się realizować. Warto jednak dodać, iż ograniczone spektrum zainteresowań chorych na ZA nijak nie oznacza, iż nie mogą oni stać się w wybranych przez siebie dziedzinach mistrzami czy nawet światowej klasy specjalistami. Jest bowiem zupełnie odwrotnie – umiejętność ogromnego zaangażowania się w wybrane działania w pewnym sensie pozwala na osiąganie przez osoby cierpiące na Zespół Aspergera ogromnych sukcesów, np. w informatyce, sztuce, muzyce, matematyce etc. Często charakteryzuje je np. doskonała pamieć.

Warto jednak wiedzieć, iż nastolatkowie z Zespołem Aspergera nie zawsze mogą być w stanie swój wielki potencjał zrealizować. Niemożność pełnego odnalezienia się w grupie rówieśniczej skutkować może bowiem zamknięciem w sobie czy nawet silną depresją. Chorzy na ZA często nieprawidłowo odczytują przekazywane nie w sposób bezpośredni intencje innych osób, stąd narażeni są, przez swą wynikającą z choroby łatwowierność, na liczne nieprzyjemności. Wszelkie tego typu zawody pogłębiają ich wyalienowanie oraz wynikające z niego kłopoty komunikacyjne. Co więcej, sami chorzy mogą, w sposób absolutnie pozbawiony złośliwej premedytacji, zrażać do siebie innych, np. śmiejąc się w nieodpowiednich sytuacjach czy gestykulując w nieakceptowalny sposób. Niestety często bywa tak, iż, choć sami pozbawieni są zdolności do empatii, tj. „wczuwania się” w czyjąś sytuację, wskutek choroby, na którą nie mają wpływu, sami na owo zrozumienie ze strony osób, które nie cierpią na żadne zaburzenia na tym polu, nie mogą liczyć.

Zespół Aspergera – diagnostyka

Główne kryteria diagnostyczne Zespołu Aspergera to:

– jakościowe upośledzenie społecznych interakcji (np. upośledzenie zdolności do czynności pozawerbalnych, brak spontanicznego poszukiwania kontaktu werbalnego, brak umiejętności nawiązywania kontaktu z członkami grupy rówieśniczej etc.), często połączone z silnym egocentryzmem

– ograniczone lub powtarzające się zachowania (np. ścisłe przestrzeganie wypracowanych codziennych rytuałów, w tym też tych niefunkcjonalnych, manieryzmy, ograniczone zainteresowania etc,)

– niechęć do kontaktu fizycznego

– brak zdolności do odróżnienia od siebie kodów językowych i treści, które mają być odczytywane literalnie

– zaburzona gestykulacja oraz nieadekwatna mowa ciała.

Ponadto, u osób chorych na ZA często obserwuje się m.in. poważne zaburzenia rozwojowe na polu zdolności poznawczych czy adaptacyjnych, brak zainteresowania środowiskiem zewnętrznym etc. Warto jednak wiedzieć, iż nie wszystkie objawy/kryteria diagnostyczne Zespołu Aspergera muszą być obecne, aby o owej jednostce stwierdzić. Ich nasilenie również może się u poszczególnych chorych różnić.

Zawsze ważne jest jednak to, aby jak najszybciej odnaleźć źródło problemów dziecka. Jeśli podejrzewamy, iż nasze dziecko może cierpieć na Zespół Aspergera, powinno ono udać się na konsultacje do neurologa, psychologa oraz psychiatry. W przebiegu diagnostyki bardzo ważnych informacji dostarczają wywiady z rodzicami oraz, jeśli dziecko chodzi już do przedszkola lub szkoły, opiekunami.

Zespół Aspergera – leczenie

Na samym początku należy powiedzieć, iż Zespół Aspergera jest nieuleczalny, niemniej w tym tylko sensie, iż jego głównych symptomów niestety nie można się pozbyć. Terapia ZA ma jednak na celu odpowiednie przystosowanie cierpiących na owo zaburzenie osób do życia w społeczeństwie, do budowania międzyludzkich relacji etc., a więc, krótko mówiąc, ma umożliwić im normalne, szczęśliwe życie.

Terapia dzieci cierpiących na ZA polega przede wszystkim na trenowaniu ich zdolności komunikacyjnych i umiejętności społecznych. Choć nie są one w stanie odczytywać gestów oraz mowy ciała w sposób naturalny, mogą nauczyć się ich znaczeń. I dalej, choć same z siebie nie radzą sobie z komunikacją niewerbalną, mogą tego typu zdolności w sobie wyrobić. Leczenie ZA przypomina więc w pewnym sensie naukę języka obcego. Nienaturalnie brzmiące komunikaty tłumaczone są na język zrozumiały, a następnie zapamiętywane i stają się nie tylko rozumiane, ale i mogą być przez uczącą się osobę wykorzystywane.

Terapia dzieci z Zespołem Aspergera wspomaga również ich radzenie sobie ze stresem i frustracją, na która są one szczególnie narażone. Jej celem jest również ograniczenie ich zachowań obsesyjnych czy obsesyjno-kompulsywnych, co nie tylko redukuje częstotliwość wybuchów gniewu dzieci z ZA, ale też i zmienia sposób, w jaki są postrzegane, co, tu znów, przekłada się na ich lepszą pozycję w grupie rówieśniczej.

Niekiedy dzieci z Zespołem Aspergera poddawane są terapii z udziałem leków, niemniej od rozwiązań tego typu coraz częściej się odchodzi, gdyż nie istnieją specyfiki, które pomagałyby chorym na ZA bez narażania ich na silne skutki uboczne, jak np. nadmierne przybieranie na wadze, nadpobudliwość, podwyższony poziom cukru oraz cholesterolu we krwi, moczenie nocne, nadmierne przemęczenie, senność etc.

Zespół Aspergera a metoda A. Tomatisa

Metoda A. Tomatisa to trening słuchowy, którego celem jest jak największe zredukowanie wszelkich zaburzeń uwagi słuchowej. Efekt ten bezpośrednio przekłada się na np. zdolności komunikacyjne, z którymi to, co warto powtórzyć, dzieci cierpiące na Zespół Aspergera mają największy problem. Dzięki odpowiedniej terapii wspomaganej programem metody A. Tomatisa mogą one poszerzyć swe społeczne i interpersonalne kompetencje, nauczyć się dokładniejszego słuchania oraz odczytywania komunikatów, a także bardziej precyzyjnego ich wyrażania. Metoda Alfreda Tomatisa pozwala ponadto lepiej radzić sobie ze stresem oraz frustracją, a także odbudowuje poczucie własnej wartości i sprawia, iż dzieci, niezależnie od tego, na jakie zaburzenia cierpią, lepiej radzą sobie tak w nawiązywaniu znajomości, jak i realizowaniu swych szkolnych czy quasi-szkolnych zainteresowań.

Terapia zgodna z założeniami metody A. Tomatisa to idealne uzupełnienie i zwieńczenie terapii behawioralno-poznawczej standardowo stosowanej w przypadku dzieci z ZA. Nie tylko w nieinwazyjny, ale i przyjemny sposób maksymalizuje jej efekty i pomaga dziecku tak w sposób bezpośredni, jak i pośredni.