”Ciężka mowa” dzieci afatycznych

Afazja to, zgodnie z etymologią tego słowa, niemówienie. Choć nie jest tożsama z dysfazją, czyli zaburzeniami funkcji językowych, gdyż odnosi się do ich całkowitego zaniku, to w przypadku dzieci pojęcia te wykorzystywane są niekiedy zamiennie. Dzieje się tak dlatego, iż maluchy dopiero nabierają zdolności komunikacyjnych. Gdy osoba, która już je kiedyś zdobyła, nagle je traci, sprawa jest prostsza. Dziecko, które nie mówi, u którego nie można zaobserwować żadnych postępów na tym polu etc., niczego nagle nie straciło – jego rozwój jest po prostu zaburzony.

Afazja i afazja dziecięca

Przyczyną afazji u osób dorosłych jest uszkodzenie ośrodków mowy w mózgu człowieka (np. na skutek wylewu – dorosły zupełnie traci możliwość werbalnego komunikowania się), podczas gdy w przypadku dzieci (tzn. afazji dziecięcej) uszkodzone są te obszary, które odpowiadają za rozwój mowy. Dziecko cierpiące na afazję, krótko mówiąc, nie nabywa zdolności mówienia i/lub rozumienia mowy i/lub niewerbalnej ekspresji tak, jak dzieje się to w przypadku dziecka zdrowego. Co ważne, afazja może być zarówno całkowita, jak i częściowa (czuciowa, sensoryczna, ekspresyjna, motoryczna etc.). Wyróżnia się:

• afazję ekspresyjną
• afazję percepcyjną.

Afazja ekspresyjna dotyczy dzieci, które nie są w stanie formułować wypowiedzi, a afazja percepcyjna – dzieci, które nie tylko wypowiedzi nie budują, ale też i nie rozumieją tych, które się do nich kieruje.

Afazja dziecięcia – objawy

Objawy afazji dziecięcej – zarówno podstawowe, jak i te, które z nich wynikają, współistniejące – to:

• brak lub znaczne opóźnienie rozwoju mowy u dziecka
• brak lub ograniczenie rozumienia przez dziecko kierowanych do niego komunikatów
• problemy z wypowiadaniem słów tak spontanicznie, jak i w ramach powtarzania
• nieprawidłowe artykułowanie słów (zniekształcanie brzmienia)
• dzielenie słów na sylaby jako sposób dziecka na pomaganie sobie w artykułowaniu wypowiedzi
• łatwe zapominanie nowo poznanych słów
• ubogi zasób słownictwa
• stosowanie przez dziecko tzw. artykulacji próbnej (dziecko wypowiada po cichu coś, co ma za chwilę powiedzieć głośno)
• budowanie jednowyrazowych wypowiedzi (gdy wypowiedź ma być dłuższa, składnia budowanych zdań jest poważnie zaburzona)
• upośledzenie funkcji poznawczych
• problemy natury emocjonalnej
• problemy z koncentracją
• problemy z pisaniem
• problemy z liczeniem.

Występowanie konkretnych objawów oraz ich nasilenie, a także wynikające z nich inne zaburzenia i problemy są już kwestią indywidualną – każde dziecko afatyczne to osobna, niepowtarzalna historia i przypadek.

Niemniej, wszelkie problemy z rozwojem mowy dziecka powinny być dostrzegane przez rodziców i w ich kierunku ci muszą podejmować odpowiednie działania odpowiednio szybko. Uważne przyglądanie się własnemu dziecku oraz czynionym przez nie postępom to absolutna podstawa. Jeśli dwu- czy trzyletnie dziecko ewidentnie nie jest w stanie komunikować się w sposób, w jaki robią to jego rówieśnicy, konieczna jest pomoc specjalisty. Czekanie aż problem sam się rozwiąże jedynie go pogłębi.

Afazja dziecięca – przyczyny oraz diagnostyka

W procesie diagnostycznym pierwszym krokiem jest wykluczenie takich przyczyn problemów z rozwojem mowy, jak:

• głuchota
• niedosłuch
• niedorozwój umysłowy
• schizofrenia dziecięca.

To nie one odpowiedzialne są za problemy dzieci afatycznych. Afazja dziecięca wynika najprawdopodobniej z:

• chorób matki przechodzonych w czasie ciąży
• stosowania przez matkę, w czasie ciąży, używek
• urazów okołoporodowych
• zapalenia mózgu
• zapalenia opon mózgowych
• zatrzymaniem rozwoju pewnych struktur korowych mózgu
• urazami czaszki
• napromieniowaniem
• zakażeniami wirusowymi i bakteryjnymi.

Afazja może być więc schorzeniem zarówno pierwotnym, jak i wtórnym.

Rozpoznanie afazji dziecięcej jest trudnym procesem, którego wszystkie elementy muszą być zrealizowane bezbłędnie, gdyż tylko wtedy leczenie będzie mogło przynieść pożądane rezultaty. Jest to jednak problematyczne nie tylko dlatego, iż za zaburzeniami rozwoju mowy stać może, jak to zostało wskazane, wiele innych przyczyn, ale także dlatego, iż stanowiska badaczy w sprawie samej afazji są podzielone. Wyróżnia się trzy spojrzenia na to zaburzenie:

1. część badaczy uważa, że afazja nie jest związana z budową i działaniem CUN, ale jest schorzeniem dziedzicznym lub uwarunkowanym konstytucjonalnie
2. część badaczy twierdzi, że afazja wynika bezpośrednio z zaburzeń w funkcjonowaniu CUN, ale nie jest związana z organicznymi zmianami w jego budowie
3. część badaczy zakłada, że dzieci afatyczne mają uszkodzony CUN w sensie organicznym (mają np. mikrouszkodzenia tkanki mózgu).

Przebieg procesu diagnostycznego może być, w przypadku dzieci afatycznych, uwarunkowany przez stanowisko obrane w toku edukacji i pracy danego specjalisty.

Afazja dziecięca – terapia

Terapia dziecka afatycznego musi zostać podjęta bezzwłocznie po postawieniu odpowiedniej diagnozy. Zajmuje się nią logopeda. Leczenie afazji dziecięcej rozpoczyna się od:

• dokonania przez logopedę oceny umiejętności budowania przez dziecko wypowiedzi pod względem językowym, fonetycznym i treściowym
• dokonania przez logopedę oceny poziomu rozumienia przez dziecko kierowanych do niego komunikatów.

Logopeda, ponadto, ocenia budowę narządów mowy dziecka i sprawdzi jego umiejętność powtarzania zasłyszanych wypowiedzi. Zarówno na początku, jak i w trakcie terapii obserwuje on:

• zachowanie dziecka
• sprawność motoryczną dziecka
• umiejętności rozpoznawania przez dziecko dźwięków
• orientację przestrzenną dziecka
• lateralizację dziecka (czynnościową asymetrię prawej i lewej strony jego ciała).

Ćwiczenia wykonywane przez dziecko afatyczne na zajęciach z logopedą polegają na szeroko rozumianym stymulowaniu rozwoju mowy, a więc na m.in.:

• powtarzaniu i utrwalaniu wypowiedzi
• odpowiednim gestykulowaniu
• odpowiednim intonowaniu.

Pracujący z dzieckiem logopeda uczy dziecko przyswajania nowych wyrazów, również w kontekście sytuacyjnym, wyróżnia pewne słowa, które wypowiada, zachęca do powtarzania, koryguje błędy etc.

Terapia ze specjalistą jest podstawą dla uzyskania przez dziecko zadowalających wyników, niemniej bardzo ważne są również wszystkie czynności podejmowane przez rodziców w domowym zaciszu. Do dziecka afatycznego trzeba dużo mówić, starać się z nim rozmawiać, zachęcać do formułowania przez nie wypowiedzi, obrazować (w miarę możliwości) to, o czym się mówi etc. Na problemy dziecka afatycznego nie można reagować agresją, złością, niechęcią czy nawet obojętnością, gdyż jedynie pogłębi to problem. Dlatego właśnie nadzorem logopedy powinno zostać objęte całe środowisko życia dziecka – całość jego funkcjonowania może bądź je stymulować, bądź, odwrotnie, pogarszać jego stan.

Metoda A. Tomatisa w terapii dziecka afatycznego

Bardzo efektywnym wspomagającym narzędziem terapeutycznym jest w przypadku leczenia afazji dziecięcej metoda A. Tomatisa. Ułatwia pracę logopedy poprzez dodatkową stymulację rozwoju mowy dziecka, gdyż odpowiednio dobrany trening słuchowy z materiałem dźwiękowym:

• poprawia zdolność koncentracji dziecka
• uczy dziecko lepiej rozumieć kierowane do niego komunikaty
• powala dziecku otworzyć się na kontakt z drugim człowiekiem (z czym dzieci afatyczne mają problem, gdyż nie tylko nie są w stanie się komunikować, ale nabywają, z czasem, z tego powodu problemów natury emocjonalnej)
• ułatwia dziecku korygowanie własnych błędów.

Warto również zaznaczyć, iż metoda A. Tomatisa jest bardzo skuteczna w uczeniu pacjentów radzenia sobie ze stresem, a dzieci afatyczne są nań szczególnie narażone. Tym samym metoda ta pomaga im nie tylko w sposób bezpośredni, ale i pośredni, zapewniając kompleksowe wsparcie terapii logopedycznej.